فیلم هندی
سینمای هند از اواخر قرن بیستم یکی از جریانات تاثیر گذار در صنعت سینمای جهان بوده است و از صنایع مختلفی تشکیل شده است که نام‌آشناترین آنها برای مخاطبان بالیوود است. تولیدات بالیوود به زبان هندی است و مهمترین تولید کننده سینمای هند به شمار میرود. برای آنکه مقیاسی از تولیدات سینمای هند به دست آوریم کافی است به فروش این صنعت در هند توجه کنیم که در سال 2022 15 هزار کرور فروش در گیشه بوده است.
فیلمهای هندی با چه زبانهایی تولید میشوند
همان طور که هند در وسعت جغرافیای خود قومیت و زبانهای مختلفی را جای داده است سینمای هند هم چند زبانه است و از تولیدات سینماگران با قومیتهای مختلفی شکل گرفته است. در این میان فیلمهای تولید شده با زبان هندی در باکس آفیس سهم 33 درصدی را به خود اختصاص داده اند و در رتبه بعدی فیلمها با زبان تلوگو (Telugu) قرار دادند که سهم 20 درصدی از باکس آفیس را دارا هستند. این زبان یکی از 6 زبان به رسمیت شناخته شده در هند است و در چهاردهمین زبان از نظر تعداد جمعیتی است که در جهان به آن تکلم میکنند. رتبه بعدی در باکس آفیس فیلمهای هندی به زبان تامیل (Tamil) تعلق دارد با 16 درصد سهم از باکس آفیس. 31 درصد باقیمانده هم به فیلمهایی با زبانهای Kannada و مالایی و سایر زبانها اختصاص دارد.
سوغات کشور هفتاد و دو ملت
فقط هندی ها نیستند که طرفدارا فیلمهای هندی هستند. کار از مرزهای وسیع کشور پهناور هندوستان گذشته است و از آسیای جنوبی گرفته تا غرب آسیا و دیگر قاره ها هم فیلم هندی طرفداران خاص خود را دست و پا کرده است. هم اکنون بسیاری از فیلمهای هندی پس از اکران به زبانهای مختلفی دوبله میشوند و در اختیار علاقمندان قرار میگیرد. نشانه بزرگ این گسترش هم ایجاد کلیدواژه جدید برای این جریان است. پان-هندی (Pan-India film) کلیدواژه‌ای است که گسترش این موج را در اقصی نقاط دنیا توصیف میکند.
اولین فیلم هندی با رنگ و بوی ایرانی
پای فیلم و صنعت فیلم سازی احتمالا از همان اولین لحظات تولد سینما به هند باز شد. تصاویر متحرک لومیر و رابرت پل که در لندنِ 1896 به نمایش درآمد به فاصله کوتاهی در کلکته تکرار شد. بذر جادوی سینما همینجا در دل هندی ها کاشته شد و به یکی از بزرگترین ارکان سرگرمی مردم هند تبدیل شد. سرگرمی که البته فراتر از سرگرمی شد و تبدیل به صنعت و زبان صادرات فرهنگی مردم هند شد.
دو سال بعد در سال 1898 عکاسی هندی به نام هیرالال سن (Hiralal Sen) صحنه‌هایی از تئاتر ستاره کلکته را فیلمبرداری کرد و حاصل آن فیلمی صامت به نام گل ایرانی (The Flower of Persia) شد. این شروع با فیلم «کشتی گیران» در سال 1899 ادامه پیدا کرد. این شروع صامت اولین حرکات قطار فیلمهای هندی بودند که تا به امروز به حرکت پرشتاب خود ادامه داده است.
«ایرانی» سازنده اولین نخستین فیلم ناطق هندی
خان بهادر اردشیر ایرانی نخستین کسی بود که صدا را به فیلمهای هندی هدیه داد. او با فیلم «عالم آرا» در سال 1931 دست سینماگران هندی را باز کرد. او که زراشتی و از پارسیان هندی بود، فیلمش با چنان موفقیتی روبرو شد که پلیس برای حفظ نظم در میان تماشاچیان مجبور به دخالت شد. اردشیر ایرانی سازنده اولین فیلم ناطق به زبان فارسی هم هست. او با فیلم «دختر لر» سازنده اولین فیلم ناطق فارسی هم لقب گرفت.
رنگ را «ایرانی» به سینمای هند برد
هند سرزمین نغمه ها و اصوات و رنگها است. سینمای هند همراه با خان بهادر ایرانی، صاحب تصویر سیاه و سفید و صدا بود ولی همچنان در روایت داستان های خود دستش بسته بود چرا که رنگ را در ابزار فیلمسازهایش نداشت. این گره هم به دست اردشیر ایرانی باز شد و اولین فیلم رنگی سینمای هند با نام «کیسان کانیا» توسط او و کمپانی اش ساخته شد. حالا با همه این ابزار دست هندی‌ها باز بود تا هر کاری که دوست دارند در فیلمهایشان انجام دهند و آواز و حرکات موزون اولین انتخاب هندی ها با این امکانات بود. در 1935 فیلم Indra Sabha سرآغاز فیلمهای موزیکال هندی شد.
دوره طلایی سینمای هند
اواخر دهه 40 میلادی تا اوایل دهه 1960 را مورخان تاریخ سینما دوره طلایی فیلم هندی و سینمای هند میدانند. بنگالی ها در این دوره جنبش سینمای موازی (Parallel Cinema movement) را کلید زدند که بر رئالیسم اجتماعی تکیه داشت. از فیلمهای مهم این دوره میتوان به فیلمهای Neecha Nagar ساخت 1946 و Nagarik ساخت 1952 اشاره کرد. «سه گانه آپو» (1955-1959) از دیگر فیلمهای مهم این دوره بود که جوایز بین المللی زیادی را نصیب خود کرد و بر سینمای جهان تاثیر گذاشت. در دهه 50 صنعت سینما در هند آنچنان رونق گرفت که مجموع فروش فیلمها به 250 میلیون روپیه رسید (معادل 330 میلیون دلار 2023). این اتفاق صنعت سینمای هند را به دومین صنعت بزرگ سینمای دنیا تبدیل کرد.
در این دوره طلایی پای فیلمهای هندی به صحنه اسکار هم باز شد و فیلم حماسی «مادر هند» ساخت 1957 نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان شد. در روزهای طلایی سینمای هند بازیگری مثل دیلیپ کومار (Dilip Kumar) پا به عرصه سینما گذاشت؛ بازیگری آنچنان بزرگ و تاثیرگذار که الهام بخش ستارگانی مثل آمیتا باچان و شاهرخ خان بوده است.
مقایسه سینمای هند با هالیوود
در سال 1986 که تولید سینمای هند به 866 عنوان در سال رسید، اندازه سینمای هند از نظر حجم تولیدات از هالیوود هم فراتر رفت. همین ایام بود که مرکز تولید فیلم بمبئی به نام بالیوود به نامی آشنا در صنعت سینمای جهان تبدیل شد.
در سال 1996 سینمای هند آنقدر رشد کرده بود که تنها 600 میلیون بیننده داخلی داشت. در سال 2001 که اعلام شد سینمای هند در سراسر جهان 3.6 میلیارد بلیط فروخته است این عدد در مقایسه با فروش 2.6 میلیارد بلیط فروخته شده توسط هالیوود نشان میداد که در برخی جهان بالیوود و فیلم هندی از هالیوود و فیلم آمریکایی پیشی گرفته‌اند.
پارامترهای فرهنگی در سینمای هند
سینمای هند از عوامل فرهنگی مختلفی تاثیر گرفته است که در تمایز و موفقیت آن تاثیر فراوانی داشته اند:
- حماسه باستانی مهابهاراتا و رامایانا: این حماسه ها و روایت ها تاثیر خود را در فیلم هندی در تکنیک روایت نشان داده اند؛ تکنیک داستان در داستان و پرداختن به داستانهای فرعی از شیوه روایت این متون کهن الگو گرفته گرته برداری شده است.
- درام باستانی سانسکریت: این نوع از درام با تاکید بر ترکیب نمایش، موسیقی و حرکات موزون تلاش دارد تا یک واحد هنری منسجم و پر جنب و جوش ایجاد کند.
- تئاتر بومی سنتی: این شیوه از اجرا پس از افول درام باستانی سانسکریت در شیوه روایت هندی خود را نشان داد
- تئاتر پارسی: در هم آمیختگی رئالیسم و فانتزی در این نوع از روایت تاثیر آشکاری در سینمای هند داشته است. تاثیری که همچنان ادامه دارد و فیلم موفق Rang De Basanti از جلوه‌های آن است که در سال 2006 ساخته شده است و در عرصه جهانی هم تحسین برانگیز بوده و نامزد دریافت جایزه بفتا هم بوده است.
جز این عناصر میتوان فیلم هندی و سینمای هندی را موجودی منعطف شناخت که در نگاه به سینمای موزیکال و نوع حرکات سینمای هالییود و حتی سینمای وسترن عناصری کارآمد را جذب کرده است. سینمای هند نه تنها به غرب نگاه کرده است و آموخته بلکه به سیاحت خود در مشرق زمین هم ادامه داده است و عنصر تاثیرگذاری مانند داستان هزار و یک شب را میبینیم که به دنبال آن تولیداتی در ژانر سینمای شبهای عربی انجام شده است.
تاثیرات سینمای هند و فیلم هندی بر فیلمسازی دنیا
اولین صادرات فیلمهای هندی به مقصد اتجاد جماهیر شوروی، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی انجام شد. همزمان به مشهور شدن ستارگان سینمای هند، موفقیت چشمگیری نصیب فیلم های هندی شد، در شوروی سابق فیلمهای هندی از فیلمهای هالیوود محبوب تر شدند و حتی استقبال از آنها گاه از فیلمهای داخلی ساخت شوروی بیشتر بود. همین حکایت گاهی در چین هم برقرار میشد و فیلمهای هندی در میان فهرست پرفروش های سینمای چین قرار میگرفتند.
از دیگر تاثیرات جالب سینمای هند میتوان به احیای ژانر وسترن-موزیکال در غرب اشاره کرد. این اتفاق مورد تاکید فیلمسازان بزرگی مانند اسکورسیزی، کیارستمی و کوروساوا است. فیلمهای موفقی مانند «مولن روژ» و «میلیونر زاغه نشین» مستقیما از فیلم هندی و فرهنگ هند تاثیر گرفته اند.
